به گزارش بهارستان ایران ؛
زارت کشور شهرداری ها را بر اساس جمعیت، درآمد و موقعیت جغرافیایی شهر درجه بندی می‌کند. درجه‌بندی همچنین شاخصی است که بر اساس آن حقوق و مزایای شهردار و کارکنان شهرداری تعیین می‌شود و ملاکی است تا دولت بر اساس آن میزان اعتبارات عمرانی مورد نیاز برای اجرای پروژه‌های شهری از جمله تامین بودجه، تجهیزات و ماشین آلات لازم را پیش‌بینی کند. از این رو می‌توان گفت درجه شهرداری شاخصی برای تعیین میزان توسعه شهر است و از سوی دیگر هر چه شهری توسعه‌یافته‌تر باشد به دلیل درجه بالاتر اعتبارات بیشتری دریافت می‌کند.
برای نخستین بار شهرداری‌های کشور در سال ۱۳۳۴ درجه‌بندی شدند و این موضوع در قانون شهرداری درج شد. در آن تقسیم بندی ملاک برای درجه‌بندی شهرداری‌ها صرفا درآمد آنان بود. هدف قانونگذار از درجه‌بندی تعیین شاخصی برای تعیین حقوق شهرداران بود.
ضوابط درجه‌بندی شهرداری‌ها به مرور زمان دستخوش تغییراتی شد. معیار جمعیت سال ۱۳۴۳ به ضوابط پیشین اضافه شد و بر اساس آن شهرداری‌ها با پنج درجه از یکدیگر تفکیک شدند. سپس هیات وزیران آیین‌نامه حقوق و مزایای شهرداران را در سال ۱۳۵۳ تصویب و شهرداری‌های کشور را به ۱۲ درجه تقسیم‌بندی کرد. آیین‌نامه این درجه‌بندی تا سال ۱۳۶۶ اعتبار داشت. در سال ۱۳۷۰ تغییراتی در آیین‌نامه حقوق و مزایای شهرداران ایجاد شد که در آن ضوابط جدیدی برای درجه‌بندی شهرداری‌ها تعیین گردید. از جمله آن که تغییر در درجه‌بندی شهرداری‌ها با پیشنهاد وزارت کشور، تایید سازمان برنامه و بودجه و تصویب هیات وزیران صورت می‌گرفت. سازمان شهرداری‌ها و دهیاری‌ها در سال ۱۳۹۵، دستورالعملی برای اعطای درجه به شهرداری‌ها تهیه کرد. بر اساس این دستورالعمل علاوه بر شاخص درآمد شهرداری‌ها برای درجه‌بندی، شاخص جمعیت و موقعیت تقسیمات کشوری نیز افزوده شد. از آن مهمتر این که، پس از صدور این دستورالعمل، درجه‌بندی شهرداری‌ها دیگر صرفا برای تعیین حقوق و مزایای شهرداران استفاده نمی‌شود.
درجه بندی شهرداری نه تنها ملاکی برای تعیین حقوق شهردار است بلکه معیاری است که بر اساس آن شهرداری میتواند اعتبارات ملی جذب کند. یعنی هر چه درجه شهرداری شهری بالاتر باشد، بودجه‌ی بیشتری میتواند از منابع ملی دریافت کند و در نتیجه امکان اجرای طرح‌های عمرانی بیشتر و وسیع‌‌تری دارد.
بودجه شهرداری از منابع محلی و ملی تامین می‌شود. در بودجه عمرانی کشور سالانه ردیف‌های بودجه مشخصی برای عمران شهری وجود دارد. به طور مثال بودجه عمرانی کشور برای زیرساخت‌های شهری نظیر جمع آوری فاضلاب، پل‌سازی، انبوه‌سازی مسکن، حمل و نقل شهری و مواردی از این دست که از طریق اعتبارات استانی به شهرداری اختصاص می‌یابد. از این رو اگر درجه شهرداری بالاتر باشد، میزان بیشتری از این بودجه را میتواند جذب کند. در مجموع می‌توان گفت درجه‌بندی شهرداری‌ها ملاک عمل برای تعیین ساختار سازمانی، پست‌های اداری، حد نصاب معاملاتی، شرایط لازم برای شهردار شدن و دریافت اعتبارات ملی است.
سازمان شهرداری‌ها کارگروهی برای ارزیابی درجه‌بندی شهرداری‌ها دارد که هر پنج سال یک‌بار درجه شهرها را بر پایه شاخص‌هایی که در بالا قید شده‌اند بررسی می‌کند. شهرداری‌ها از طریق سامانه الکترونیکی مربوطه می‌توانند درخواستشان برای ارتقای درجه را ثبت و پیگیری کنند.
این دستورالعمل شهرها را بر اساس جمعیت به ۲۳ ردیف تقسیم‌بندی کرده، بر پایه شماره ردیف به هر شهر امتیازی می‌دهد که مساوی شماره ردیف به‌علاوه شماره ردیف قبلی است. یعنی اگر شهری در ردیف ۱۴ قرار بگیرد، به آن ۲۷ امتیاز داده می‌شود. به نظر می‌رسد که ملاک جمعیت برای ردیف‌بندی شهرها بر پایه فرمولی حساب می‌شود که جمعیت شهرها را با ضریب ۱.۳۷ حساب می‌کند. معلوم نیست که این ضریب با چه استدلالی تعریف شده است. اما برای مثال ردیف دو از جمعیت ۳۵۰۱ تا ۳۵۰۰×۱.۳۷ یعنی ۴۷۹۵ است. بر این پایه شهرهای بالای ۲٫۸۰۰٫۰۰۱ نفر در ردیف ۲۳ قرار گرفته و ۴۵ امتیاز دریافت می کنند.
در مرحله بعدی شهرها از نظر سطح درآمد در هشتاد ردیف قرار می‌گیرند. شهرهای هر ردیف امتیازی دریافت می‌کنند. دوباره ملاک امتیازدهی مشخص نیست اما امتیازها به صورت یک دوم افزایش پیدا می‌کند. دستورالعمل سال ۱۳۹۵ به شهرهای با درآمد صد میلیون تومان نیم امتیاز و شهرهای با درآمد بالای هزار میلیاردتومان حداکثر ۴۰ امتیاز می‌دهد. بقیه شهرها امتیازهایی بین این دو رقم را دریافت می‌کنند.
امتیاز بعدی مربوط به موقعیت شهر از لحاظ تقسیمات کشوری است. یعنی اگر شهری در استانداری، فرمانداری و بخشداری قرار دارد که درجه یک محسوب می‌شود حداکثر امتیاز (۵ امتیاز) بدست می‌آورد.
وزارت کشور، استانداری‌ها، فرمانداری‌ها و بخشداری‌های کشور را نیز بر اساس شاخص هایی همچون جمعیت ، راههای مواصلاتی، تعداد شهرستان‌های تابعه، مراکز علمی و صنایع به چهار درجه تقسیم بندی می کند.
شهرداری‌ها می‌توانند از طریق بارگذاری اطلاعات و مستندات مورد نیاز در سامانه درجه‌بندی شهرداری‌ها که توسط سازمان شهرداری‌ها و دهیاری‌ها در آذر ماه ۱۳۹۹ راه‌اندازی شد، وضعیت درجه شهرداری خود را پیگیری کنند. به گفته مسئولان سازمان شهرداری‌ها یکی از مزایای این سامانه شفافیت در فرآیندهای بررسی درجه‌بندی و اعلام نتیجه است. یعنی شهرداران و استانداران مربوطه از این طریق می‌توانند به صورت غیر حضوری از روند تعیین درجه برای شهرداری مربوطه و جزییات آن مطلع شوند. بر اساس دستورالعمل ابلاغی وزیر کشور، شهرداری‌هایی که چهار سال از زمان ابلاغ آخرین درجه آنها گذشته، می‌توانند اطلاعات جدید خود را در این سامانه بارگذاری و از طریق کد رهگیری روند رسیدگی به درخواست خود را پیگیری کنند.
اطلاعات ارائه شده از سوی معاون سازمان شهرداری‌ها و دهیاری‌ها درباره وضعیت درجه‌بندی شهرداری‌های سراسر کشور در سال ۱۳۹۸ نشان می‌دهد که از مجموع ۱۲۹۸ شهرداری در کشور، ۱۰۰۶ شهرداری زیر درجه هفت قرار دارند. یعنی ۷۸ درصد شهرداری‌های کشور در مقایسه با بقیه شهرداری‌ها سهم کمتری از اعتبارات ملی دریافت می کنند.
درجه‌بندی شهرداری ابهاماتی را در مسیر توسعه شهری ایجاد می‌کند. به طور مثال تا چه حد درجه‌بندی شهرداری بر بودجه شهر تاثیرگذار است؟ شهرداری‌های کوچک معمولا فاقد درآمد کافی برای برای توسعه شهری هستند. از طرفی سهم کمتری نیز از اعتبارات ملی کسب می‌کنند. در این شرایط شهرداری ناگزیر است تا برای توسعه بیشتر، درجه خویش را ارتقا دهد. اینجاست که رابطه مرغ و تخم مرغی ایجاد می‌شود یعنی ممکن است شهرهایی باشند که در چرخه‌ای کاذب گرفتار شوند. زیرا برای توسعه به اعتباراتی نیاز دارند و کسب اعتبار بیشتر مستلزم ارتقاء درجه‌ای است که تنها از طریق توسعه بیشتر می‌توانند به آن برسند. در این بین فاصله پنج ساله زمانی میان ارزیابی‌های درجه شهر هم سدی دیگر سر راه توسعه شهرهای با درجه پایین ایجاد می‌کند.
فصلنامه مطالعات مدیریت شهری در بهار ۱۳۹۷ تحقیقی را در این زمینه منتشر کرده است. این تحقیق قانون درجه‌بندی شهرداری را در استان اصفهان بررسی کرده، تلاش می‌کند نشان دهد درجه‌بندی شهرداری به لحاظ کسب درآمدهای پایدار، چه تاثیری در توانمندسازی شهرداری‌های درجه یک تا هفت در این استان داشته است. شهرداری‌های با درجات پایین‌تر، بر اساس یافته‌های این تحقیق، وابستگی بیشتری به بودجه دولتی دارند و ضعف مشهودی نیز در مدیریت هزینه این شهرداری‌ها وجود دارد. همچنین شهرداری‌های موصوف بیش از آن که دارایی سرمایه‌ای تولید کنند هزینه ایجاد می‌کنند؛ یعنی اعتبارات شهرداری صرف خدمات شهری می‌شود و ثروت شهر را افزایش نمی‌دهد. یافته دیگر این تحقیق اشاره به نقش شورای شهر در شهرداری‌های با درجات پایین‌تر دارد. هر چه درجه شهرداری بالا رود، یعنی جمعیت و پیچیدگی اداره شهر بیشتر شود، نقش شوراهای شهر در مدیریت شهرداری‌ها کمرنگ‌تر می‌شود و در عوض نهادها و موسسات دولتی به لحاظ تمرکز بیشتر دستگاه‌های دولتی در شهرهای بزرگتر، نفوذ بیشتری بر مدیریت شهری پیدا می‌کنند.
هرچند ممکن است سامانه درجه‌بندی شهرداری‌ها روند بررسی و ارتقاء درجه شهرداری را برای شهرداران و دیگر مسئولان مربوطه شفاف‌تر کند، اما از آن جا که نحوه محاسبه و روند اعمال آن هنوز علنی و برای عموم باز نیست، برای شهروند مسئول و کنجکاو سخت است تا وضعیت درجه‌بندی شهرش را پیگیری کند و شاید لازم باشد شهرداری‌ها در مورد وضعیت و پیش‌رفت روند درجه‌بندی بیشتر اطلاع‌رسانی کنند. از سوی دیگر هنوز واضح نیست که در عمل تا چه میزان عوامل دیگر نیز بر دریافت اعتبارات ملی توسط شهرداری‌ها تأثیرگذارند. توسعه زیرساخت‌ها و خدمات شهری از مهم‌ترین و تأثیرگذارترین جنبه‌های مرتبط با زندگی روزمره هر شهروندی است و مردم در همه شهرهای کشور باید شانس آن را داشته باشند تا به امکانات مورد نیاز دسترسی داشته باشند و شاید مهمتر این که بدانند از چه کانال‌هایی می‌توانند برای دسترسی به آن تلاش کنند.
https://baharestaniran.ir/?p=22166
